Chrzest Polski
Początki chrześcijaństwa na Mazowszu
O tym co działo się na Mazowszu w dobie chrztu Polski wiemy niewiele. Źródła pisane dla tego okresu są bardzo skąpe. Zachowany w archiwach watykańskich regest (streszczenie) dokumentu nazwanego przez historyków „Dagome iudex”, wystawionego przez Mieszka I ok. 992 r., opisuje granice „państwa gnieźnieńskiego”. Wynika z niego, że Mazowsze (nie wymienione tam wprost) wchodziło w skład władztwa Mieszka I. Podobną wymowę ma arabska relacja Ibrahima ibn Jakuba o krajach słowiańskich z ok. 965 r. Kolejną informację na temat statusu ziem w środkowym dorzeczu Wisły w tym czasie zawierają postanowienia zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 r. Wśród biskupstw podlegających powołanemu do życia rok wcześniej arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu nie ma stołecznego grodu Mazowsza (Płocka). A więc Mazowsze nie otrzymało wtedy własnej diecezji, będąc częścią większej struktury – metropolii w Gnieźnie. Informacji bezpośrednich o Mazowszu dostarczają dopiero zapiski z drugiej połowy XI i początków XII w. W dokumencie zaopatrzonym w datę 1065, znanym w historiografii jako tzw. falsyfikat mogileński, po raz pierwszy został wymieniony Płock, jako jeden z 19 grodów „per totam Mazoviam” (na całym Mazowszu). W kronice ruskiej „Powieść lat minionych” oraz w polskiej Galla Anonima (obie z początków XII w.) jest mowa o Mazowszu w kontekście walk związanych z kryzysem piastowskiej monarchii w latach 30. XI w. oraz ze stłumieniem przez Polskę i Ruś samodzielnych rządów Miecława. Z wszystkich tych relacji wypływa wniosek następujący. Mazowsze przed odbudową państwa polskiego przez Kazimierza Odnowiciela w połowie XI w., a więc za Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Mieszka II (tzw. pierwsza monarchia piastowska) znajdowało się w granicach państwa Piastów, lecz było słabo z nim zintegrowane politycznie i ideowo.
W badaniach nad okresem wczesnopiastowskim w sukurs przychodzą źródła archeologiczne. Dotychczasowe odkrycia archeologów wskazują, że akceptowany przez Kościół szkieletowy obrządek pogrzebowy (inhumacja) pojawił się na Mazowszu dopiero za Kazimierza Odnowiciela, gdy państwo polskie zostało odbudowane w dawnym kształcie terytorialnym, lecz w oparciu o inne zasady ustrojowe. Dzięki prowadzonym od ponad stu lat badaniom cmentarzysk, w czym Muzeum Mazowieckie w Płocku ma swój znaczący udział, wiemy, że ok. połowy XI w. Mazowszanie zaczęli chować swych zmarłych według wzorca chrześcijańskiego, a więc nie skremowanych na stosie pogrzebowym. Dla okresu przed połową XI w. nie dysponujemy również jednoznacznymi świadectwami archeologicznymi istnienia budowli sakralnych. Być może na Wzgórzu Tumskim w Płocku istniała drewniana świątynia, starsza od murowanej katedry. Natomiast chronologia odkrytych przez Włodzimierza Szafrańskiego reliktów wczesnośredniowiecznej architektury murowanej, interpretowanych przez tego badacza jako książęce palatium z kaplicą (w grodzie) i rotunda (na podgrodziu), została zweryfikowana przez późniejsze badania wykopaliskowe dopiero na wiek XII.
Podsumowując, trzeba stwierdzić, że szersza i owocna akcja chrystianizacyjna objęła Mazowsze po połowie XI w. Akcja ta uzyskała trwałe podstawy w postaci biskupstwa w Płocku, ustanowionego podczas królewskich rządów Bolesława Śmiałego w 1075 r.
Autor: dr Tomasz Kordala – Zastępca Dyrektora ds. naukowych Muzeum Mazowieckiego w Płocku
