- Aktualne wydarzenia i wiadomości z Płocka
- Miasto
- O mieście
- Zabytki
- Kościół farny pw. św. Bartłomieja
Kościół farny pw. św. Bartłomieja
ul. Kazimierza Wielkiego 1
Historia kościoła farnego w Płocku związana jest ściśle z losami miasta i jego mieszkańców. Okresy prosperity i upadków odbijały się zarówno na kondycji budowli jak i na zakresie działalności służącej potrzebom ludności. Przez ponad 150 lat funkcje te spełniała kolegiata św. Michała Archanioła.
23 kwietnia 1356 r. odbyła się konsekracja nowego kościoła parafialnego wzniesionego przez biskupa Klemensa z fundacji króla Kazimierza Wielkiego. Była to wyniosła, gotycka świątynia z fasadą i wysokim szczytem od strony Wisły i prezbiterium zwróconym do rynku. Masywna wieża dzwonnicy przylegałado ściany od północnej strony. Wnętrze zostało podzielone na dwie nawy filarami biegnącymi środkiem kościoła. Kształtem nawiązywało do grupy charakterystycznych kościołów ufundowanych przez króla w okolicach Krakowa. Powstające wówczas korporacje zawodowe obejmowały patronat nad fundowanymi przez siebie ołtarzami. w XV w. powstały pierwsze kaplice od strony ulicy Piekarskiej.
W następnym stuleciu świątynia była jużzbyt mała dla wzrastającej liczby mieszkańców. Rozbudową kierował Jan Baptysta Wenecjanin, jeden z budowniczych katedry. Kościół został przedłużony w stronę rynku, zamknięty wielobocznym, oszkarpowanym prezbiterium tej samej szerokości co nawa. do fasady dobudowano piętrową kruchtę z dwiema wieżyczkami po bokach. o ile na zewnątrz kościół nosił cechy zarówno gotyku i renesansu, to wnętrzu nadano czysto renesansowy charakter. Po rozebraniu średniowiecznych sklepień i filarów, stara i nowa część świątyni utworzyły jednolitą, obszerną przestrzeń.Nowe kolebkowe sklepienie wspierało się na bocznych filarach z arkadami tworzącymi płytkie kaplice. na początku XVII w. w kościele ipięciu przylegających kaplicachbyło ponad dwadzieścia ołtarzy poszczególnych cechów,bractw religijnych i rodzin bogatego mieszczaństwa. Od początku przy farze działała szkoła średnia, która w XVI w. mieściła się obok w piętrowym, murowanym budynku i liczyła około 100 uczniów, dzieci mieszczan i okolicznej szlachty. Jeszcze w XIX w. kościół prowadził szkołę w pomieszczeniach zlikwidowanego klasztoru dominikanów.
Od XIV w. teren wokół kościoła był miejscem spoczynku wielu pokoleń płocczan do czasu, gdy w 1781 r. założono oddzielny cmentarz , starszy o rok od Powązek. Całość otaczał mur, a w narożniku od strony rynku wznosiła sięwieża dzwonnicy z bramą, zbudowana jeszcze w średniowieczu. z racji znacznej wysokości znajdował się na niej zegar i punkt obserwacyjny straży miejskiej. Uszkodzona w wielkim pożarze miasta w 1616r. została odbudowana w drugiejpołowie XVII w.Dzwonnicę rozebraną w ostatnich latach XVIII w. zastąpiła nowa dopiero w 1884 r.
Jeszcze w lustracjiz 1678 r. znajduje się określenie, że „kościół miał iście królewski wygląd”. Jednak brak funduszy na remonty, ruchy skarpy wiślanej doprowadziły na początku XVIII w. do katastrofy budowlanej, popękały mury i runęła część sklepienia. Zubożałe i wyludnione po wojnie północnej miasto nie było w stanie ponieść ciężaru odbudowy. w 1731 r., dla ratowania świątyniprzeniesiono do fary kolegiatęz jej kapitułą i funduszami z kościoła św. Michała, który odstąpiono jezuitom. Dodatkowe pieniądze uzyskane od zakonu pozwoliły na rozpoczęcie przebudowy. Prace remontowe zakończone dopiero w 1772 r. całkowicie zmieniły wygląd kościoła. Zarówno wnętrze jak i bryła budowli uzyskały dzisiejszy wygląd. Zostało rozebrane ciężkie sklepienie,wszystkie kaplice, zakrystia i kruchta z wieżami. Zamurowano ostrołukowe okna, skuto przypory, wzmocniono popękane mury. Nie pozostało prawie nic z gotyckich i renesansowych elementów architektonicznych. Kościół został przeorientowany. Kosztem długości nawy od strony Wisły powstało prezbiterium, a za nim dwie zakrystie z kapitularzem na piętrze. Renesansowe sklepienie zostało zastąpione płaskim stropem. Od strony rynku wydzielono kruchtę z głównym wejściem. w nowej fasadzie mury dawnego prezbiterium z zachowanymi przyporami zwieńczono skromnym barokowym szczytem ze spiralnymi wolutami i drewnianą sygnaturką.Kolejne prace remontowezostały przeprowadzone w końcu XIX w. przez proboszcza Kazimierza Welońskiego. Odnowiono cały kościół, w miejsce starych ołtarzy w arkadach wzniesiono siedem jednakowychw stylu barokowym, wnętrze ozdobiła polichromia. Jego brat, znany rzeźbiarz Pius Weloński, ofiarował pięć namalowanych przez siebie obrazów, w tym „Wniebowstąpienie Pańskie” do ołtarza głównego. Została zbudowana dzwonnica i plebania.
W październiku 1842 r. wszystkich płocczan zszokowała wiadomość o zuchwałej kradzieży cennych sreber liturgicznych i wotów przechowywanych w kościele. w następnym roku car Mikołaj i przekazał w darze wielką monstrancję, kielichy, inne przedmioty wykonane specjalnie w Petersburgu oraz złotem przetykane tkaniny na ornaty.
Największą ozdobą wnętrza jest marmurowy ołtarz główny, wybitne dzieło wczesnego baroku. Powstał w latach 1620-1630 według projektu Mateo Castello. Został przeniesiony do fary w 1856 r. z likwidowanego kościoła św. Wojciecha. Wyróżniają się również dwa obrazy w srebrnych koszulkach. Pieta z XVII w. pochodząca z kościoła św. Michała i XVIII-wieczna Matka Boska Różańcowa z kościoła dominikanów Św. Trójcy. z dawnego wyposażenia przetrwały jedynie XVI-wieczne epitafia Pawła i Apolonii Alantsee, płyta nagrobna Franciszka Kramarza i jego zięcia, burmistrza Marcina Gajnowskiego oraz wielki krucyfiks z XVII w.
W czasie II wojny światowej fara św. Bartłomieja była jedynym czynnym kościołem w całym dekanacie.
Badania architektoniczne kościoła prowadzone w ostatnich latach poszerzyły wiedzę na temat historii zabytku. Odsłonięto portal i ostrołukowe okna pierwotnej, średniowiecznej fasady skierowanej ku Wiśle. w elewacjach kościoła zostały wyeksponowane zarysy gotyckich i renesansowych elementów architektonicznych.
