Towarzystwo Naukowe Płockie
gotycka kanonia - siedziba TNP
Plac Narutowicza 8
W połowie XV w. naprzeciwko rezydencji biskupiej, przy ulicy prowadzącej na zamek powstała murowana, gotycka kanonia. Została wzniesiona przez Stefana z Miszewa, kanonika warszawskiego i płockiego, kanclerza księcia warszawskiego Bolesława IV. Wraz z drugą kanonią, tzw. Domem pod Trąbami, są jedynymi gotyckimi budynkami mieszkalnymi, które przetrwały do naszych czasów. W odrestaurowanych wnętrzach można podziwiać polichromowane stropy z XVII w. w dwóch salach na piętrze.
W 1863 r. popełnił tu samobójstwo prawnik Wojciech Zegrzda, jeden z organizatorów nieudanego szturmu na odwach w czasie powstania styczniowego. w następnym roku budynek ten, wraz z innymi kanoniami skonfiskowały władze rosyjskie i sprzedały na licytacji. w 1908 r. został kupiony przez Towarzystwo Naukowe Płockie.
Towarzystwo zostało założone w 1820 r. z inicjatywy rektora Szkoły Wojewódzkiej (dzisiejsza Małachowianka) Kajetana Morykoniego, przy wsparciu m.in. Stanisława Kostki Potockiego i biskupa płockiego Adama Michała Prażmowskiego, który został pierwszym prezesem. Celem było propagowanie rozwoju nauki i oświaty, gromadzenie materiałów dotyczących Ziemi Płockiej i opracowanie monografii województwa płockiego. Wraz z biblioteką utworzono muzeum historyczno-przyrodnicze. Jednym z członków był wybitny regionalista Wincenty Hipolit Gawarecki autor licznych prac historycznych. Członkami honorowymi byli m.in. Bogumił Linde i ks. Stanisław Staszic. w wyniku represji po upadku powstania listopadowego działalności nie wznowiono.
TNP zostało reaktywowane w 1906 r. za sprawą m. in. Aleksandra Macieszy, ks. Tomasza Kowalewskiego, Aleksandra Zaleskiego i Adama Grabowskiego. Dzięki napływającym darom szybko powiększały się zbiory muzealne i biblioteka. w następnym roku TNP otrzymało cenny księgozbiór liczący 25 000 tomów gromadzony w Skępem przez Gustawa Zielińskiego i przekazany przez jego syna Józefa. w 1930 r. TNP stało się właścicielem pięknego, klasycystycznego budynku wzniesionego sto lat wcześniej dla Jana Lisieckiego przez architekta Jakuba Kubickiego. Ze względu na dekorację tympanonu zwany jest Domem pod Opatrznością. Znalazły tu swoje miejsce zbiory sztuki, etnografii i pamiątki historyczne przekazywane przez licznych darczyńców w utworzonym Muzeum im. Ignacego Mościckiego. Po II wojnie światowej wydzielone kolekcje dały początek Muzeum Mazowieckiemu w Płocku. Po przeniesieniu muzeum do dawnego opactwa, od 1973 r. w kamienicy mieści się Biblioteka im. Zielińskich TNP, należąca do najzasobniejszych księgozbiorów na Mazowszu.
Dział Zbiorów Specjalnych pozostał w oficynie przy starym budynku. Są tu przechowywane najcenniejsze rękopisy, starodruki, w tym inkunabuły oraz stare dokumenty, grafiki i mapy. Wśród najciekawszych dzieł można wymienić: „Boską komedię” Dantego Alighieri z 1487 r., pierwsze wydanie „De revolutionibus orbium coelestium” Mikołaja Kopernika z 1543 r., Statut Jana Łaskiego z 1506 r., Bartosza Paprockiego „Herby rycerstwa polskiego” z 1584 r., czy Kazimierza Siemionowicza „Wielką księgę artylerii”. Na szczególną uwagę zasługuje wspaniały zbiór 80 grafik Francisca de Goyi z cyklu „Kaprysy”, zakupiony we Francji przez Gustawa Zielińskiego.
Towarzystwo Naukowe Płockie, jedna z najstarszych tego typu placówek w Polsce, kontynuuje szczytne idee założycieli z 1820 r. Członkowie prowadzą prace naukowe z różnych dziedzin, w starym budynku odbywają się sesje naukowe, wykłady i spotkania popularno-naukowe oraz wystawy. w 1997 r. Biblioteka im Zielińskich TNP została włączona do elitarnego grona 55 bibliotek tworzących Narodowy Zasób Biblioteczny.
Towarzystwo Naukowe Płockie
pl. Narutowicza 8
tel. 24 366 99 50
